TERVUREN - Op 12 december 2022 zou Christian Stanislas Marie Joseph Léandre Benoôt Dotremont, geboren in Tervuren, honderd zijn geworden. In de jaren dertig studeerde Dotremont aan verschillende scholen voor kunstonderwijs.
Hij was schilder, graficus, dichter en schrijver. Vorige lente had in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten en het Archief & Museum voor Literatuur in Brussel een uitzonderlijke tentoonstelling plaats van deze Belgische kunstenaar. Meer dan 120 werken op papier getuigden van zijn grafisch laveren tussen schrijven en schilderen. Afgelopen maand kon je ook in De Warandepoort terecht voor een expositie vlakbij waar ooit zijn wieg stond in een pand dat al lang een ijssalon op het Marktplein herbergt.
Wereldberoemd
Met zijn 180 werken mocht de grote Dotremont-expositie in Brussel indrukwekkend worden genoemd, het kleinschaligere opzet in de tentoonstellingsruimte van CC De Warandepoort was al even geslaagd en belichtte evenzeer alle facetten van het wat Dotremont zoal realiseerde. En dat was heel wat en dito bijzonder. Het maakte hem wereldberoemd al hadden nogal wat Tervurenaren nauwelijks van hem gehoord.
'In 1947 stichtte de Christian Dotremont de groep Le Surréalisme Révolutionnaire', luidt het. 'Grote meningsverschillen tussen de Franse en de Belgische tak van de groep bleken echter onoverbrugbaar. Hierop richtte Dotremont samen met de Deense kunstenaar Asger Jorn, de Nederlandse kunstenaars Karel Appel, Constant en Corneille en de Belgische dichter Joseph Noiret een nieuwe groep op: de Internationale expérimentale des artistes expérimentaux (de Internationale van experimentele kunstenaars). De verwijzing naar de Internationale, ooit het volkslied van de Sovjetunie, geeft hun linkse overtuigingen aan. De groep werd al snel bekender onder de naam Cobra (Copenhague, Bruxelles, Amsterdam), een vondst van Dotremont'. Karel Appel zei ooit: 'Dotremont was de belangrijkste denker van Cobra, Jorn en Constant hebben boeken geschreven, Corneille ook. Maar Dotremont was de enige echte denker van Cobra'.
Logogrammen
Belangrijk, zoniet het belangrijkste wapenfeit was dat Dotremont een van de eerste was due met schriftuur plastische kunsten maakte. Zijn ‘logogrammen’, zoals hij ze heette, of grafische gedichten ontstaan spontaan uit het meanderende penseel en vormen iets nieuws in de kunst. 'De woorden die hij impulsief op papier zet, zoeken een eigenzinnig tracé dat resulteert in expressieve composities. Schrijven en schilderen vloeien in elkaar over en openen de weg naar eindeloze experimenten', klinkt het.
Christian Dotremont en Pierre Alechinsky waren de drijvende krachten achter de Cobra-beweging in België. Dotremont fungeerde als algemeen secretaris van de beweging. Ook nadat Cobra uiteen was gevallen, bleef Christian Dotremont experimenteren met taal. In 1962 begon hij, geïnspireerd door de Oosterse kalligrafie, met zelfverzonnen tekens te experimenteren. In 1959 organiseerde Christian Dotremont de tentoonstelling 'Tien jaar na Cobra' in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Zij eerste solotentoonstelling als beeldend kunstenaar kreeg hij pas in 1968. In 1972 was zijn werk samen met dat van Pierre Alechinsky te zien in het Belgische paviljoen op de Biënnale van Venetië.
Christian Dotremont overleed op 20 augustus 1979 in Buizingen, een dorp in de Belgische provincie Vlaams-Brabant en een deelgemeente van Halle. Het dorp ligt ongeveer vijftien kilometer ten zuidwesten van Brussel.
Metrostation
Zijn autobiografische roman 'La Pierre et l'oreiller' uit 1955 verscheen in 1987 in een Nederlandse vertaling, 'De steen en het oorkussen', bij Manteau. Op het metrostation Delta in Oudergem is het openbare monumentale kunstwerk 'Sept écritures' (foto hierboven) van Christian Dotremont en Pierre Alechinsky te zien.
Hoe een gedicht een schilderij wordt, kan je in het werk van Christian Dotremont zien. Zonder hem zag de naoorlogse kunst er anders uit en zou de CoBrA-beweging, die hij oprichtte in november 1948, niet bestaan hebben. Hij was één van de grootste poëten van de 20e eeuw en kreeg artistieke faam als de uitvinder van het logogram, waarbij tekst en beeld op papier gecombineerd worden. Hij verkende de relatie tussen woord en beeld, tussen het ‘leesbare’ en het ’zichtbare’ op een bijzonder intense manier.
Mei 1977 zoekt Appel Dotremont op in Pluie de Roses. Zijn Rolls zorgt voor ophef en vermaak, maar het verschil in levensstandaard deert hun vriendschap niet. Als in de tijd van CoBrA togen ze samen creatief aan het werk..
De tentoonstelling in Tervuren wist het oeuvre van Dotremont op een fijnzinnige wijze te presenteren. Zonder franjes of overdaad. En de beschikbare locatie ondersteunde het werk op innemende wijze. De Vrienden van de School van Tervuren wisten de kunstenaar heel raak terug naar zijn Tervurense roots te flitsen. 'Tervuren was zijn dorp, het verzorgingstehuis Pluie de Roses op de Albertlaan 4 zijn thuis, tot aan zijn dood in 1979 (sanatorium van Buizingen)', klonkt het. 'Ondertussen zwierf hij naar vele plekken, maar naar Tervuren keerde hij steeds terug. Dotremont werd de ziel van CoBrA genoemd, de bedenker ervan, de uitvinder van het acronym en de voorvechter die ervoor zorgde dat CoBrA niet eindigde in 1951, maar tot op vandaag erkend wordt als een van de allerbelangrijkste kunststromingen na WO ll'.
Gezamenlijk erk van Claus en Alechinsky op de tentoonstelling in Tervuren
Genius Loci
De Vrienden van de School van Tervuren wilden Christian Dotremont in beeld brengen in zijn dorp, in de plekken die aan hem verbonden zijn. Zijn geboortehuis, de Markt met haar geluiden en uitzicht vanuit zijn kamer in het Royal Hôtel, de Brusselsestraat, de Oppemstraat, het Koloniënpaleis, de tramhalte aan de Albertlaan, Pluie de Roses, en meerdere locaties. 'Tervuren, vetrekpunt van al zijn vertrekpunten, de genius loci van de dichter, wereldberoemd van Amerika tot in Japan, van het hoge Noorden in Lapland tot het warme zuiden… en nog steeds te weinig gekend in eigen dorp'.
Jammer dat deze bijzondere 'thuismatch' van de kunstenaar in Tervuren zo'n kort leven beschoren was. Alle sluitingsdagen in acht genomen, kon je er maar dertien dagen terecht. Een verlenging ware hier op zijn plaats geweest. Toch hebben zo'n 800 kunstfanaten de tentoonstelling bezocht. Die zijn allen nog aan het nagenieten.
'Dotremont, 100 jaar leven en werk in Tervuren', gezien op donderdag 29 december in CC De Warandepoort, Tervuren
★★★★☆
Foto's tentoonstelling © Michel Van Mullem
Appel en Dotremont aan het werk
